CHỮ VIẾT – CÁNH CỬA HAY RÀO CHẮN TƯ DUY?

Ở JP, chúng tôi không xem chữ viết là một cuộc thi trình diễn. Chúng tôi tin rằng: Chữ viết là công cụ thể hiện tư duy. Nếu việc viết tay làm nghẽn dòng tư duy đó thì sự học của học sinh sẽ bị cản trở.

Năm nào tôi cũng nhắc đi nhắc lại với phụ huynh từ tiền tiểu học rằng kỹ năng viết tay rất quan trọng, nhưng việc học viết lại đặc biệt gian khổ với hệ chữ uốn của lớp 1. Ted và nhiều bạn lớn lên ở BEEs có những nét chữ in rất đẹp và tròn trịa khi lên 5 tuổi thông qua các hoạt động viết quan sát, nhưng khi lên lớp 1 thì đứa nào cũng nước mắt lưng tròng trong những bài tập viết chữ uốn đầy mệt mỏi. Bàn tay lũ trẻ thì bé, chúng quắp lấy cây bút chì và ấn từng nét mạnh đến mức hằn cả sang trang sau để viết từng nét cho đúng li đúng dòng. Viết được vài chữ là lũ trẻ lại quẳng cái bút đi một cách chán ghét. Phụ huynh thì vì đầu bứt tai không biết phải làm sao với một bài tập viết cả tiếng đồng hồ.

Nhưng không tập viết thì đâu có được.

Tập viết là hoạt động dễ nhìn thấy nhất để kết nối thần kinh và phát triển não bộ, khi vùng điều khiển vận động tinh cần thiết lập những kết nối mang tính tinh hoa với vùng não bộ xử lý ngôn ngữ và ghi nhớ. Mỗi nét viết kích hoạt vùng vỏ não vận động, vùng thị giác, và vùng ngôn ngữ tạo nên mạng lưới thần kinh mạnh mẽ giúp ghi nhớ sâu hơn. So với gõ máy, viết tay giúp học sinh hiểu và nhớ bài lâu hơn, vì khi viết, não buộc phải tóm tắt, diễn đạt lại và tổ chức thông tin – chứ không chỉ sao chép.

Tập viết là quá trình rèn luyện sự kiên trì và khả năng tập trung

Viết tay đòi hỏi học sinh phải chậm lại, kiểm soát tay, mắt, và suy nghĩ cùng lúc, từ đó phát triển tính kiên nhẫn và chú ý vào chi tiết. Quá trình luyện tập cơ tay chuẩn bị cho việc tập viết không bắt đầu từ lớp 1 mà cần bắt đầu ngay từ khi tay em bé biết cầm nắm mọi thứ. Bé học cách cầm nắm bằng cả bàn tay từ khi 6 tháng tuổi, và dần dần điều khiển từng ngón tay riêng rẽ và phối hợp các ngón tay với nhau trong suốt những năm học mầm non thông qua các hoạt động vận động tinh. Và cuối cùng đến 5 tuổi, em bé sẽ bắt đầu học cách cầm bút chì và viết quan sát cho đúng dòng. Nếu biết được quy luật đánh vần, nhiều em bé đã có thể đọc và viết từ khoảng thời gian này. Nhưng trong quá trình rèn luyện đó, để có thể rèn luyện được sự kiên trì, thì các bạn nhỏ cần phải tự nhìn ra được những thành công đầu tiên của mình để có động lực tập trung hơn và làm ra những thành công kế tiếp.

Thành công của quá trình viết tay sẽ tạo ra nền tảng vững chắc để sau này từng học sinh có thể học tốt các môn học cần suy luận và trình bày như Toán, Văn, Khoa học.

Làm chủ năng lực viết tay là yếu tố cơ bản trong hình thành tư duy ngôn ngữ và biểu đạt. Viết tay không chỉ là vận động – đó là diễn đạt tư tưởng bằng chữ viết, nên trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng diễn đạt, sắp xếp ý, xây dựng lập luận khi đứa trẻ lớn lên. Tôi thường nói với các phụ huynh của JP rằng kỹ năng viết tay quyết định 50% khả năng thành công trong học tập của một học sinh ở giai đoạn sau của 5 năm tiểu học. Học sinh càng có kỹ năng viết tay thành thạo thì càng có khuynh hướng trình bày tư duy một cách rõ ràng, mạch lạc trên tất cả các phân môn vì não bộ quen với việc tổ chức ngôn ngữ từ sớm.

Tôi quan sát trên hàng ngàn học sinh để nhận ra một quy luật là nếu không có kỹ năng viết tay tốt, một bạn nhỏ có thể gặp rất nhiều khó khăn để bắt kịp tốc độ học trên lớp, không đủ nhanh để ghi bài, không đủ rõ để đọc lại, và dễ sinh chán nản. Ngược lại, kỹ năng viết tay tốt giúp học sinh theo kịp dòng chảy tư duy, từ đó giữ được sự tự tin trong học tập.

Viết tay tốt giúp phát triển năng lực cảm xúc và bản sắc cá nhân

Nét chữ là một dạng biểu hiện cá nhân. Mỗi học sinh có cách viết riêng, từ đó hình thành cảm giác “mình có thể để lại dấu ấn”. Khi viết tay, học sinh dễ kết nối với cảm xúc của mình hơn, đặc biệt trong các bài viết tập làm văn của giai đoạn sau của Tiểu học.

Viết Tay quan trọng như thế đó.

Nhưng trên thực tế kỹ năng viết tay ở lớp 1 lại đang trở thành rào chắn đầu tiên ngăn cản thành công học tập của chính những đứa trẻ đầy tiềm năng khi chúng không có kỹ năng viết tay. Sự thật là chúng ta quên mất rằng chữ viết không phải để ngắm, mà để trẻ diễn đạt được dòng suy nghĩ đang hình thành trong đầu mình. Khi dòng chảy ấy bị tắc nghẽn vì những yêu cầu uốn éo hình thức, điều chúng ta làm không còn là “dạy viết”, mà là làm gãy mạch tư duy non trẻ của một đứa trẻ đang chập chững học cách hiểu và biểu đạt thế giới.

Viết đẹp không thể và không nên được coi như một tiêu chuẩn duy nhất của lớp 1

Viết rõ ràng, viết đúng, viết nhanh và viết tự do mới thực sự nên là đích đến của việc học viết. Viết đẹp có nhiều cách hiểu khác nhau. Và “đẹp” theo quan niệm của ngành phải là nét uốn lượn, kiểu cách hay thanh đậm. Nhưng điều tôi muốn là lũ trẻ của JP thật sự hiểu rằng cái đẹp là phần nội dung được chúng thể hiện trong nét chữ của chính mình: sự nỗ lực để có thể điều khiển được bàn tay, sự đánh giá sau khi viết xong rằng mình muốn sửa lại chữ nào cho đẹp, sự không bỏ cuộc kể cả khi đã quá mệt với cây bút chì, và những sự trò chuyện tò mò của đứa trẻ khi hỏi bố mẹ, thầy cô về nghĩa của những từ mà chúng đang viết.

Đó là lý do, từ lớp 3 trở đi, nhiều học sinh tại JP sau khi tham gia câu lạc bộ Calligraphy của tôi xong, cả con trai lẫn con gái, đều quyết định chuyển sang nét chữ in thường sử dụng trong bullet journal, một kiểu chữ đơn giản, gọn gàng, dễ đọc mà lại khá xinh xắn, viết rất xuôi và nhanh, để dễ dàng viết những bài văn dài, trình bày các bài toán, ghi chép bài học bằng mindmap rực rỡ xinh xắn, và cả những trang truyện mình sáng tác. Không ít phụ huynh bất ngờ khi thấy con mình “đột nhiên thích viết trở lại”, chỉ vì được giải phóng khỏi những nét chữ rườm rà mà các bạn từng bị ép phải luyện suốt cả năm lớp 1. Và cũng không ít giáo viên thở phào khi thấy học trò mình không còn sợ viết, và những bài làm trở nên sạch sẽ, ít gach xoá hơn hẳn.

Có lẽ đã đến lúc chúng ta nên tái định nghĩa lại quá trình“học viết”, để lũ trẻ học viết hướng đến mục đích thể hiện con người, không phải để uốn theo khuôn mẫu.

Ở JP, “viết đúng – viết đẹp – viết hay” là một phần trong hành trình lớn hơn: viết để thể hiện tư duy, cảm xúc, góc nhìn cá nhân. Viết không phải là tái hiện đúng mẫu. Viết là đặt được một dấu vết của mình lên thế giới.

Và nếu kiểu chữ nào khiến đứa trẻ ngại viết, sợ viết, chán viết, thì điều cần thay đổi không phải là đứa trẻ, cũng không phải là bỏ bài tập luyện, hay giảm yêu cầu mà là cách đồng hành cùng lũ trẻ trong quá trình làm chủ chữ, cách hiểu về chữ, cách người lớn nhìn vào nét chữ để phát hiện ra những suy nghĩ thú vị, ngộ nghĩnh, đẹp đẽ hoặc cả những nỗ lực phía sau con chữ ấy.

Hôm qua tôi hỏi điểm thi của một bạn nhỏ, cô giáo bảo tiếc quá, điểm Tiếng Việt khá thấp vì con viết chậm không kịp làm bài trong khi những bài phải viết ít hơn như Toán và Tiếng Anh thì điểm của con đã gần như là tuyệt đối. Trái tim tôi đã chùng xuống một chút, vì tôi biết sức học môn Tiếng Việt của bạn ở trường như thế nào. Tôi biết những hàng chữ nắn nót đã cản bạn như thế nào trong quá trình bạn viết văn tại lớp. Bạn thường cần gấp đôi thời gian cho một bài văn, nhưng bài văn ấy vô cùng sâu sắc, logic và đầy sắc màu cá nhân rực rỡ.

Chữ đẹp cũng được. Nhưng nếu nó cản trở hiệu quả trong một kỳ thi thì đẹp chẳng có tác dụng gì, vì trong kỳ thi vào lớp 6 chẳng ai cho thêm điểm vì một bài chữ đẹp! Viết đẹp cũng được. Nhưng nếu nó làm chậm tốc độ tư duy, khiến trẻ không hoàn thành bài thi, không thể thể hiện trọn vẹn góc nhìn cá nhân – thì cái đẹp ấy đang làm tổn thương sự học.

Và trong giáo dục, tổn thương như thế không nên tồn tại.

– Bài viết được viết bởi cô Ngô Thanh Giang – Người sáng lập, Cố vấn giáo dục cao cấp Hệ thống giáo dục liên cấp Jean Piaget –